🤔 Câu Lệnh Điều Kiện - Dạy Python Đưa Ra Quyết Định

🧠 Ví Dụ Dễ Hiểu

Hãy tưởng tượng Python như một người bạn thông minh có thể tự đưa ra quyết định! Giống như bạn suy nghĩ "Nếu trời mưa thì mang ô, nếu không thì đi bộ bình thường", Python cũng có thể suy nghĩ tương tự!

🤔 Tại Sao Cần Điều Kiện?

Trong cuộc sống, chúng ta liên tục đưa ra quyết định:

• 🌧️ Nếu trời mưa → mang áo mưa
• 📚 Nếu điểm >= 8 → được khen thưởng
• 🕐 Nếu muộn hơn 7h → đi xe buýt thay vì đi bộ
• 💰 Nếu có đủ tiền → mua kẹo, nếu không → tiết kiệm

Python cũng cần khả năng này để tạo ra những chương trình thông minh và linh hoạt!

🎯 Câu Lệnh IF Cơ Bản

📌 Cú Pháp Đơn Giản

if điều_kiện:
    # Làm việc gì đó nếu điều kiện đúng
    print("Điều kiện đúng!")

🌟 Ví Dụ Thực Tế

# Kiểm tra tuổi để vào rạp phim
tuoi = 16

if tuoi >= 13:
    print("Bạn được xem phim này!")
    print("Chúc bạn xem phim vui vẻ! 🍿")

# Kiểm tra điểm số
diem_thi = 8.5

if diem_thi >= 8.0:
    print("Chúc mừng! Bạn đạt loại Giỏi! 🏆")
    print("Tiếp tục phát huy nhé!")

# Kiểm tra thời tiết
co_mua = True

if co_mua:
    print("Hôm nay có mưa, nhớ mang ô! ☔")
    print("Đi học cẩn thận nhé!")

⚠️ Lưu Ý Quan Trọng

• Dấu hai chấm (:) sau điều kiện là BẮT BUỘC
• Thụt lề (indentation) 4 khoảng trắng cho code bên trong
• Không có thụt lề = lỗi IndentationError!

🔄 IF-ELSE - Hai Lựa Chọn

Khi bạn muốn có 2 hành động khác nhau:

tuoi = 12

if tuoi >= 18:
    print("Bạn đã trưởng thành! 🎓")
    print("Có thể tự quyết định nhiều việc")
else:
    print("Bạn vẫn còn trẻ! 👶")
    print("Hãy tận hưởng tuổi thơ nhé!")

print("Chương trình kết thúc")  # Dòng này luôn chạy

🎪 Ví Dụ: Máy Kiểm Tra Mật Khẩu

mat_khau_dung = "python123"
mat_khau_nhap = input("Nhập mật khẩu: ")

if mat_khau_nhap == mat_khau_dung:
    print("✅ Đăng nhập thành công!")
    print("Chào mừng bạn đến với hệ thống!")
    print("Bạn có thể sử dụng tất cả tính năng.")
else:
    print("❌ Mật khẩu sai!")
    print("Vui lòng thử lại.")
    print("Gợi ý: Mật khẩu có chứa 'python'")

🎭 ELIF - Nhiều Lựa Chọn

Khi có nhiều hơn 2 khả năng:

diem = 8.2

if diem >= 9.0:
    xep_loai = "Xuất Sắc"
    phan_thuong = "Học bổng 1 triệu"
elif diem >= 8.0:
    xep_loai = "Giỏi"  
    phan_thuong = "Giấy khen"
elif diem >= 6.5:
    xep_loai = "Khá"
    phan_thuong = "Lời khen"
elif diem >= 5.0:
    xep_loai = "Trung Bình"
    phan_thuong = "Khuyến khích"
else:
    xep_loai = "Yếu"
    phan_thuong = "Cần cố gắng hơn"

print(f"Điểm: {diem}")
print(f"Xếp loại: {xep_loai}")
print(f"Phần thưởng: {phan_thuong}")

🎯 Điều Kiện Phức Tạp

🔗 Kết Hợp Với AND/OR

tuoi = 16
co_giay_the_thao = True
co_quan_ao_the_thao = False

# Cần CẢ HAI điều kiện
if tuoi >= 15 and co_giay_the_thao:
    print("✅ Có thể tham gia đội bóng!")
    
    # Kiểm tra thêm điều kiện con
    if co_quan_ao_the_thao:
        print("🎽 Đã có đồ đủ, sẵn sàng thi đấu!")
    else:
        print("👕 Cần mua thêm quần áo thể thao")
else:
    print("❌ Chưa đủ điều kiện tham gia")
    
    # Gợi ý cụ thể
    if tuoi < 15:
        print("   - Cần đợi thêm vài năm nữa")
    if not co_giay_the_thao:
        print("   - Cần mua giày thể thao")

🎮 Ví Dụ: Game Đoán Số

import random

# Tạo số ngẫu nhiên từ 1-10
so_may_tinh = random.randint(1, 10)
so_ban_doan = int(input("Đoán một số từ 1-10: "))

print(f"Số máy tính: {so_may_tinh}")
print(f"Số bạn đoán: {so_ban_doan}")

if so_ban_doan == so_may_tinh:
    print("🎉 CHÍNH XÁC! Bạn đoán đúng rồi!")
    print("Bạn thật là may mắn!")
elif abs(so_ban_doan - so_may_tinh) == 1:
    print("😮 RẤT GẦN! Chỉ sai 1 số thôi!")
    print("Lần sau chắc chắn đúng!")
elif abs(so_ban_doan - so_may_tinh) <= 3:
    print("🤔 GẦN RỒI! Sai khoảng 2-3 số")
    print("Thử lại xem!")
else:
    print("😅 SAI KHÁ XA! Nhưng không sao")
    print("Luyện tập thêm nhé!")

🏠 Ví Dụ Thực Tế: Hệ Thống Quản Lý Học Sinh

# 📋 Thông tin học sinh
ho_ten = "Nguyễn Văn An"
lop = "9A"
diem_toan = 8.5
diem_van = 7.0
diem_anh = 9.0
so_ngay_nghi = 2
co_vi_pham = False

# 🧮 Tính điểm trung bình
diem_tb = (diem_toan + diem_van + diem_anh) / 3

print("=== HỆ THỐNG QUẢN LÝ HỌC SINH ===")
print(f"Học sinh: {ho_ten} - Lớp {lop}")
print(f"Điểm TB: {diem_tb:.1f}")
print("-" * 40)

# 🏆 Xếp loại học lực
if diem_tb >= 8.5 and diem_toan >= 8.0 and diem_van >= 8.0 and diem_anh >= 8.0:
    hoc_luc = "XUẤT SẮC"
    mau_sac = "🥇"
elif diem_tb >= 8.0 and diem_toan >= 6.5 and diem_van >= 6.5 and diem_anh >= 6.5:
    hoc_luc = "GIỎI"
    mau_sac = "🥈"
elif diem_tb >= 6.5:
    hoc_luc = "KHÁ"
    mau_sac = "🥉"
elif diem_tb >= 5.0:
    hoc_luc = "TRUNG BÌNH"
    mau_sac = "📚"
else:
    hoc_luc = "YẾU"
    mau_sac = "📖"

# ✅ Xếp loại hạnh kiểm
if so_ngay_nghi <= 3 and not co_vi_pham:
    hanh_kiem = "TỐT"
elif so_ngay_nghi <= 7 and not co_vi_pham:
    hanh_kiem = "KHÁ"
else:
    hanh_kiem = "TB-YẾU"

# 🎯 Kết luận và khuyến nghị
print(f"Học lực: {mau_sac} {hoc_luc}")
print(f"Hạnh kiểm: {hanh_kiem}")

# 💡 Lời khuyên cụ thể
if hoc_luc == "XUẤT SẮC":
    print("\n🌟 XUẤT SẮC! Tiếp tục duy trì!")
    print("💡 Gợi ý: Hỗ trợ bạn bè học yếu hơn")
elif hoc_luc == "GIỎI":
    print("\n🎯 RẤT TỐT! Cố gắng thêm một chút!")
    print("💡 Gợi ý: Tập trung vào môn điểm thấp nhất")
elif hoc_luc == "KHÁ":
    print("\n📈 KHUYẾN KHÍCH! Bạn đang tiến bộ!")
    print("💡 Gợi ý: Dành thêm thời gian ôn tập")
else:
    print("\n💪 ĐỪNG NẢN LÒNG! Mọi chuyện sẽ tốt lên!")
    print("💡 Gợi ý: Tìm thầy cô hoặc bạn bè hỗ trợ")

# 📅 Lời nhắc về chuyên cần
if so_ngay_nghi > 5:
    print(f"\n⚠️  LƯU Ý: Bạn đã nghỉ {so_ngay_nghi} ngày")
    print("   Hãy cố gắng đi học đều đặn hơn!")

🎯 Bài Tập Thực Hành

🥇 Bài Tập 1: Máy Kiểm Tra Tuổi

# TODO: Viết chương trình kiểm tra độ tuổi phù hợp cho các hoạt động

ten = input("Tên của bạn: ")
tuoi = int(input("Tuổi của bạn: "))

print(f"\nXin chào {ten}!")

# Kiểm tra các hoạt động theo tuổi
if tuoi >= 18:
    print("✅ Bạn có thể: Lái xe, bầu cử, làm việc full-time")
elif tuoi >= 16:
    print("✅ Bạn có thể: Làm việc part-time, học lái xe")
elif tuoi >= 13:
    print("✅ Bạn có thể: Tham gia mạng xã hội, xem phim 13+")
elif tuoi >= 6:
    print("✅ Bạn có thể: Đi học tiểu học, tham gia hoạt động trẻ em")
else:
    print("✅ Bạn có thể: Chơi đùa, học mầm non")

# Thêm lời khuyên
if tuoi < 18:
    print(f"📚 Hãy tận hưởng tuổi học trò! Còn {18 - tuoi} năm nữa là trưởng thành.")

🥈 Bài Tập 2: Tính Cước Taxi

# TODO: Tính cước taxi theo quy định

# Quy định giá:
# - 2km đầu: 15,000đ/km
# - Từ km thứ 3-10: 12,000đ/km  
# - Từ km thứ 11 trở đi: 10,000đ/km
# - Phụ phí chờ đợi: 5,000đ/phút

khoang_cach = float(input("Quãng đường (km): "))
thoi_gian_cho = int(input("Thời gian chờ (phút): "))

# Tính cước theo km
if khoang_cach <= 2:
    cuoc_km = khoang_cach * 15000
elif khoang_cach <= 10:
    cuoc_km = 2 * 15000 + (khoang_cach - 2) * 12000
else:
    cuoc_km = 2 * 15000 + 8 * 12000 + (khoang_cach - 10) * 10000

# Tính phụ phí chờ
phi_cho = thoi_gian_cho * 5000

# Tổng cước
tong_cuoc = cuoc_km + phi_cho

print(f"\n=== HÓA ĐƠN TAXI ===")
print(f"Quãng đường: {khoang_cach} km")
print(f"Thời gian chờ: {thoi_gian_cho} phút")
print(f"Cước theo km: {cuoc_km:,} VNĐ")
print(f"Phí chờ đợi: {phi_cho:,} VNĐ")
print(f"TỔNG CỘNG: {tong_cuoc:,} VNĐ")

🥉 Bài Tập 3: Game Kéo Búa Bao

import random

# TODO: Tạo game kéo búa bao với máy tính

print("🎮 GAME KÉO BÚA BAO")
print("1 = Kéo ✂️")
print("2 = Búa 🔨") 
print("3 = Bao 📄")

lua_chon_ban = int(input("Lựa chọn của bạn (1-3): "))
lua_chon_may = random.randint(1, 3)

# Chuyển số thành tên
choices = {1: "Kéo ✂️", 2: "Búa 🔨", 3: "Bao 📄"}

print(f"Bạn chọn: {choices[lua_chon_ban]}")
print(f"Máy chọn: {choices[lua_chon_may]}")

# Xác định kết quả
if lua_chon_ban == lua_chon_may:
    ket_qua = "HÒA! 🤝"
elif (lua_chon_ban == 1 and lua_chon_may == 3) or \
     (lua_chon_ban == 2 and lua_chon_may == 1) or \
     (lua_chon_ban == 3 and lua_chon_may == 2):
    ket_qua = "BẠN THẮNG! 🎉"
else:
    ket_qua = "BẠN THUA! 😅"

print(f"\nKết quả: {ket_qua}")

# Giải thích
if ket_qua == "BẠN THẮNG! 🎉":
    print("Chúc mừng! Bạn đã chiến thắng máy tính!")
elif ket_qua == "BẠN THUA! 😅":
    print("Đừng buồn! Thử lại lần nữa nhé!")
else:
    print("Cả hai đều giỏi như nhau!")

🎊 Tóm Tắt

Trong bài này, bạn đã học được:

✅ IF cơ bản - Thực hiện khi điều kiện đúng
✅ IF-ELSE - Hai lựa chọn khác nhau
✅ ELIF - Nhiều lựa chọn liên tiếp
✅ Điều kiện phức tạp - Kết hợp AND/OR
✅ Ứng dụng thực tế - Hệ thống quản lý, game, tính cước

🚀 Bước Tiếp Theo

Tuyệt vời! Bây giờ Python đã biết suy nghĩ và đưa ra quyết định rồi! Tiếp theo, chúng ta sẽ dạy Python lặp lại công việc với Vòng Lặp For - giúp Python làm việc mà không cần bạn lặp lại code!

🎯 Thử Thách Nhỏ

Hãy thử tạo một "máy tính BMI thông minh" có thể đưa ra lời khuyên cụ thể dựa trên chỉ số BMI: thiếu cân (nhỏ hơn 18.5), bình thường (từ 18.5 đến 24.9), thừa cân (từ 25 đến 29.9), béo phì (lớn hơn hoặc bằng 30), và gợi ý cụ thể cho từng trường hợp!

---

🔗 Bài tiếp theo: Vòng Lặp For - Dạy Python Lặp Lại Công Việc