Chuyển tới nội dung chính

🔀 Câu Lệnh Điều Kiện: if-else

Mục Tiêu Bài Học

Sau bài này, bạn sẽ:

  • ✅ Biết cách sử dụng if, else if, else để ra quyết định
  • ✅ Hiểu if expressions (trả về giá trị!)
  • ✅ Tránh được lỗi thường gặp với conditions
  • ✅ Viết nested conditions rõ ràng và dễ đọc

🤔 Tại Sao Cần Điều Kiện?​

Hãy tưởng tượng bạn đang xây nhà. Đồ bảo hộ an toàn (Rust) cần kiểm tra điều kiện:

  • Nếu trời mưa → Dừng làm việc trên mái nhà
  • Nếu nhiệt độ quá cao → Nghỉ giữa trưa
  • Nếu không → Tiếp tục làm việc bình thường

Trong code, chúng ta cũng cần ra quyết định dựa trên điều kiện!

📝 If Cơ Bản​

Cú Pháp​

if điều_kiện {
    // Code chạy nếu điều kiện đúng
}

Ví Dụ Đơn Giản​

fn main() {
    let tuoi = 18;

    if tuoi >= 18 {
        println!("Bạn đủ tuổi thi bằng lái xe!");
    }
}

Giải thích:

  • if tuoi >= 18 → Kiểm tra điều kiện
  • Dấu {} → Code block chỉ chạy nếu điều kiện đúng
  • Nếu tuoi < 18 → Không in gì cả
Chú Ý

Điều kiện trong if phải là boolean (true hoặc false). Không như C/Python, Rust không tự động chuyển đổi kiểu dữ liệu!

// ❌ Lỗi - Rust không chấp nhận
if 5 {
    println!("Số 5");
}

// ✅ Đúng - Phải dùng boolean
if 5 > 0 {
    println!("Số 5 lớn hơn 0");
}

🔄 If-Else: Hai Lựa Chọn​

Cú Pháp​

if điều_kiện {
    // Code nếu điều kiện đúng
} else {
    // Code nếu điều kiện sai
}

Ví Dụ Thực Tế​

fn main() {
    let diem = 75;

    if diem >= 50 {
        println!("🎉 Chúc mừng! Bạn đã đậu!");
    } else {
        println!("😢 Tiếc quá! Bạn chưa đậu. Cố gắng lần sau!");
    }
}

Kết quả:

🎉 Chúc mừng! Bạn đã đậu!

🎯 Else If: Nhiều Điều Kiện​

Khi có nhiều khả năng, dùng else if:

Cú Pháp​

if điều_kiện_1 {
    // Code cho trường hợp 1
} else if điều_kiện_2 {
    // Code cho trường hợp 2
} else if điều_kiện_3 {
    // Code cho trường hợp 3
} else {
    // Code cho các trường hợp còn lại
}

Ví Dụ: Xếp Loại Học Lực​

fn main() {
    let diem = 85;

    if diem >= 90 {
        println!("🌟 Xuất sắc!");
    } else if diem >= 80 {
        println!("😊 Giỏi!");
    } else if diem >= 70 {
        println!("🙂 Khá!");
    } else if diem >= 50 {
        println!("😐 Trung bình!");
    } else {
        println!("😢 Yếu!");
    }
}

Kết quả:

😊 Giỏi!

Giải thích:

  1. Kiểm tra diem >= 90 → Sai (85 < 90)
  2. Kiểm tra diem >= 80 → Đúng! ✅
  3. In "Giỏi!" và dừng lại (không kiểm tra tiếp)
Mẹo Hay

Rust kiểm tra điều kiện từ trên xuống và dừng ngay khi gặp điều kiện đúng đầu tiên!

let x = 100;

if x > 50 {
    println!("Lớn hơn 50");  // ✅ Chạy cái này
} else if x > 75 {
    println!("Lớn hơn 75");  // ⏭️ Không chạy (đã dừng rồi)
}

💡 If Expressions: Trả Về Giá Trị!​

Điểm siêu đặc biệt của Rust: if là một expression (biểu thức), có thể trả về giá trị!

Gán Giá Trị Từ If​

fn main() {
    let tuoi = 20;

    // if trả về giá trị!
    let loai_ve = if tuoi >= 18 {
        "Người lớn"  // ✅ Không cần return
    } else {
        "Trẻ em"
    };

    println!("Vé: {}", loai_ve);
}

Kết quả:

Vé: Người lớn

Giải thích:

  • If-else trả về chuỗi
  • Gán vào biến loai_ve
  • Không cần keyword return!

Ví Dụ Với Số​

fn main() {
    let diem = 75;

    let ket_qua = if diem >= 50 {
        1  // ✅ Đậu
    } else {
        0  // ❌ Trượt
    };

    println!("Kết quả: {}", ket_qua);
}

Kết quả:

Kết quả: 1
Lưu Ý Quan Trọng

Tất cả các nhánh if-else phải trả về cùng kiểu dữ liệu!

// ❌ Lỗi - Kiểu không khớp
let ket_qua = if diem >= 50 {
    1       // i32
} else {
    "Fail"  // &str
};

// ✅ Đúng - Cùng kiểu &str
let ket_qua = if diem >= 50 {
    "Pass"
} else {
    "Fail"
};

🔗 Nested Conditions (Điều Kiện Lồng Nhau)​

Bạn có thể đặt if bên trong if khác:

Ví Dụ: Kiểm Tra Vé Xem Phim​

fn main() {
    let tuoi = 16;
    let co_nguoi_lon_di_cung = true;

    if tuoi >= 18 {
        println!("✅ Được xem phim 18+");
    } else {
        if co_nguoi_lon_di_cung {
            println!("✅ Được xem phim 18+ (có người lớn đi cùng)");
        } else {
            println!("❌ Không được xem phim 18+");
        }
    }
}

Kết quả:

✅ Được xem phim 18+ (có người lớn đi cùng)

Cách Viết Rõ Ràng Hơn: Dùng &&​

fn main() {
    let tuoi = 16;
    let co_nguoi_lon_di_cung = true;

    if tuoi >= 18 {
        println!("✅ Được xem phim 18+");
    } else if tuoi < 18 && co_nguoi_lon_di_cung {
        println!("✅ Được xem phim 18+ (có người lớn đi cùng)");
    } else {
        println!("❌ Không được xem phim 18+");
    }
}
Mẹo Hay

Nếu có thể, tránh lồng quá nhiều if. Dùng &&, || để code dễ đọc hơn!

// ❌ Khó đọc
if x > 0 {
    if x < 100 {
        println!("x nằm trong khoảng 0-100");
    }
}

// ✅ Dễ đọc hơn
if x > 0 && x < 100 {
    println!("x nằm trong khoảng 0-100");
}

🎮 Ví Dụ Thực Tế: Kiểm Tra Đăng Nhập​

fn main() {
    let username = "admin";
    let password = "123456";
    let is_verified = true;

    if username == "admin" && password == "123456" {
        if is_verified {
            println!("🎉 Đăng nhập thành công!");
        } else {
            println!("⚠️ Vui lòng xác thực email!");
        }
    } else {
        println!("❌ Sai tên đăng nhập hoặc mật khẩu!");
    }
}

Kết quả:

🎉 Đăng nhập thành công!

🧮 Ví Dụ: Máy Tính BMI​

fn main() {
    let chieu_cao_m = 1.75;
    let can_nang_kg = 70.0;

    let bmi = can_nang_kg / (chieu_cao_m * chieu_cao_m);

    println!("BMI của bạn: {:.1}", bmi);

    if bmi < 18.5 {
        println!("📊 Thiếu cân");
    } else if bmi < 25.0 {
        println!("📊 Bình thường");
    } else if bmi < 30.0 {
        println!("📊 Thừa cân");
    } else {
        println!("📊 Béo phì");
    }
}

Kết quả:

BMI của bạn: 22.9
📊 Bình thường

⚠️ Lỗi Thường Gặp​

1. Quên Dấu Ngoặc Nhọn​

// ❌ Lỗi - Thiếu {}
if x > 5
    println!("Lớn hơn 5");

// ✅ Đúng
if x > 5 {
    println!("Lớn hơn 5");
}

2. Dùng = Thay Vì ==​

let x = 5;

// ❌ Lỗi - = là gán, không phải so sánh
if x = 5 {
    println!("x bằng 5");
}

// ✅ Đúng - Dùng ==
if x == 5 {
    println!("x bằng 5");
}

3. Kiểu Dữ Liệu Không Khớp​

// ❌ Lỗi - if và else trả về kiểu khác nhau
let ket_qua = if true {
    5       // i32
} else {
    "sai"   // &str
};

// ✅ Đúng - Cùng kiểu
let ket_qua = if true {
    5
} else {
    0
};

4. Điều Kiện Không Phải Boolean​

let x = 10;

// ❌ Lỗi - x không phải boolean
if x {
    println!("x tồn tại");
}

// ✅ Đúng - So sánh trả về boolean
if x > 0 {
    println!("x lớn hơn 0");
}

💪 Bài Tập Thực Hành​

Bài 1: Kiểm Tra Số Chẵn Lẻ​

Viết chương trình nhận một số và in ra số đó là chẵn hay lẻ.

fn main() {
    let so = 7;

    // Viết code của bạn ở đây
}
💡 Xem Đáp Án
fn main() {
    let so = 7;

    if so % 2 == 0 {
        println!("{} là số chẵn", so);
    } else {
        println!("{} là số lẻ", so);
    }
}

Kết quả:

7 là số lẻ

Bài 2: Tính Giá Vé​

Viết chương trình tính giá vé dựa trên tuổi:

  • Dưới 6 tuổi: Miễn phí
  • 6-17 tuổi: 50,000đ
  • 18-59 tuổi: 100,000đ
  • 60+ tuổi: 70,000đ
fn main() {
    let tuoi = 25;

    // Viết code của bạn ở đây
}
💡 Xem Đáp Án
fn main() {
    let tuoi = 25;

    let gia_ve = if tuoi < 6 {
        0
    } else if tuoi < 18 {
        50_000
    } else if tuoi < 60 {
        100_000
    } else {
        70_000
    };

    if gia_ve == 0 {
        println!("Miễn phí!");
    } else {
        println!("Giá vé: {}đ", gia_ve);
    }
}

Kết quả:

Giá vé: 100000đ

Bài 3: Kiểm Tra Năm Nhuận​

Viết chương trình kiểm tra một năm có phải năm nhuận không:

  • Chia hết cho 4 VÀ (không chia hết cho 100 HOẶC chia hết cho 400)
fn main() {
    let nam = 2024;

    // Viết code của bạn ở đây
}
💡 Xem Đáp Án
fn main() {
    let nam = 2024;

    let la_nam_nhuan = if nam % 4 == 0 {
        if nam % 100 == 0 {
            nam % 400 == 0
        } else {
            true
        }
    } else {
        false
    };

    if la_nam_nhuan {
        println!("{} là năm nhuận! 🗓️", nam);
    } else {
        println!("{} không là năm nhuận", nam);
    }
}

Hoặc viết gọn hơn:

fn main() {
    let nam = 2024;

    if (nam % 4 == 0 && nam % 100 != 0) || (nam % 400 == 0) {
        println!("{} là năm nhuận! 🗓️", nam);
    } else {
        println!("{} không là năm nhuận", nam);
    }
}

Kết quả:

2024 là năm nhuận! 🗓️

📝 Tóm Tắt​

Khái NiệmCú PhápMục Đích
ifif điều_kiện { }Chạy code nếu điều kiện đúng
elseif { } else { }Chạy code nếu điều kiện sai
else ifif { } else if { } else { }Kiểm tra nhiều điều kiện
If expressionlet x = if cond { a } else { b };If trả về giá trị

Điểm Quan Trọng:

  • ✅ Điều kiện phải là boolean
  • ✅ If là expression, có thể trả về giá trị
  • ✅ Tất cả nhánh phải cùng kiểu dữ liệu
  • ✅ Rust kiểm tra từ trên xuống, dừng khi gặp điều kiện đúng

🎯 Bước Tiếp Theo​

Bạn đã biết if-else rồi! Nhưng nếu có nhiều trường hợp cần kiểm tra, if-else sẽ dài dòng.

Bài tiếp theo, chúng ta sẽ học match - công cụ siêu mạnh để xử lý nhiều trường hợp một cách rõ ràng và an toàn! 🚀

➡️ Tiếp theo: Match: If-Else Siêu Cấp!

Loading comments...